De beiaard van Schoonhoven

Even buiten de Veerpoort wacht Olivier van Noort ons op. De kin vooruit verraadt de fiere houding van deze ontdekkingsreiziger, nu verstild in brons. Als eerste voer Van Noort met een Nederlandse vloot van 1598 tot 1601 rond de wereld. Zijn naam is onlosmakelijk met Schoonhoven verbonden: rond 1620 werd hij garnizoenscommandant. In 1627 overleed hij en werd hij in de Bartholomeuskerk begraven. Het kanon dat Van den Noort aan de stad geschonken had, werd later voor de beiaard van Schoonhoven omgesmolten.

Een fraai akkoord

Het stadhuis aan de Haven dateert uit de 15e eeuw en was oorspronkelijk met gotische ramen en kantelen uitgevoerd. In de dakruiter hangen sinds 1775 de klokken van de beiaard. Het is de meest complete beiaard van klokkengieter Andreas Joseph van den Gheyn uit Leuven (België). Van den Gheyn goot in de periode 1767-1777 een beiaard van 37 nieuwe klokken voor het carillon. Daarbij werd een kanon, dat Olivier van Noort aan de stad had geschonken, voor het benodigde klokkenbrons omgesmolten. Ter herinnering aan de moedige zeevaarder lieten de stadsbestuurders de volgende tekst op de grootste klok gieten:

Mijn schor geloey op reys, voor dapperen van Noort
Klinkt na een lange rust, thans in een fray akkoort

Een versteek voor het automatisch speelwerk

In 1958 kreeg Jaap van der Ende een vaste aanstelling als stadsbeiaardier van Schoonhoven. In de jaren daarvoor gaf hij al wekelijks bespelingen op zaterdagmiddag. Tot de torenmuziek behoren oude volksliederen en volksdansen. De beiaardier: ‘Hierin vind ik het sterkste materiaal om te kunnen improviseren, waarbij het instrument zich in wilde vlucht of in subtiele verstilling tegen de Hollandse luchten vrij kan ontplooien. De schat aan kerkliederen reken ik daar ook bij.’

Wachterslied

Dan heb je de muziek die speciaal voor de beiaard geschreven is, gevolgd door de arrangementen en de versteken. De laatste categorie is muziek op de hele en halve uren en de kwartieren voor het automatisch speelwerk.
‘Wachet auf, ruft uns die Stimme’ is zo’n bewerking voor het automatisch speelwerk van de hand van Jaap van der Ende. Tekst en melodie van dit koraal zijn van Philipp Nicolai (1556-1608).
In het Friesch Dagblad schreef dr. Bernard Smilde het bijzondere verhaal achter het wachterslied.

Om de versteek van Jaap van der Ende te kunnen afspelen heeft u een reader van Capella nodig. Die kunt u hier gratis downloaden. Na installatie klikt u op versteek.

Uitbreiding beiaard

In 1963 werd de beiaard op het stadhuis van 37 naar 50 klokken uitgebreid. Daarbij zijn een aantal originele klokken van Van den Gheyn gebruikt, afkomstig uit de in 1955 door brand verwoeste beiaard van de basiliek Sint Servaas te Maastricht.

Klokkengieterij Eijsbouts uit het Brabantse Asten goot dertien nieuwe klokken. Daarmee werd een vier octaafs concertbeiaard gerealiseerd. Het instrument staat in de middentoonstemming.

De originele speeltrommel van Van den Gheyn werd buiten werking gesteld. Jaap van der Ende ontwierp en bouwde een nieuw beiaardklavier. De beiaardier heeft 40 jaar op deze beiaard gemusiceerd en met tractuursystemen geëxperimenteerd. Het resultaat is een lichte egale speelaard.